چگونه می‌شود وکیل دادگستری شد؟
اگر کسی بخواهد وکیل دادگستری شود یعنی بتواند از کانون وکلای موردنظر خود پروانه‌ی وکالت بگیرد و در دادگاه وکالت کند، تنها راه آن شرکت در آزمون وکالت است که برای شرکت در این آزمون باید شخص متقاضی شرکت در آزمون وکالت شرایط عمومی و شرایط اختصاصی جهت انجام آزمون وکالت را داشته باشد.
شخصی که شرایط عمومی و شرایط اختصاصی برای شرکت در آزمون وکالت را دارد باید برای آمادگی در این آزمون دروس متعددی را مورد مطالعه عمیق قرار دهد و پس از برگزاری آزمون وکالت درصورتی‌که شخص در آزمون کتبی قبول شود در مرحله‌ی بعد می‌بایست یک دوره‌ی کارآموزی را به مدت ۱۸ ماه در کنار یک وکیل دادگستری و تحت سرپرستی او بگذراند و پس‌ازآن در مرحله‌ی آخر آزمون اختبار انجام می‌شود و درصورتی‌که کارآموز موفق به قبولی در این مرحله گردد برای او توسط کانون وکلا پروانه‌ی وکالت پایه‌یک صادر می‌شود. البته ذکر این نکته ضروری است که در برخی موارد اشخاص با داشتن شرایطی می‌توانند از شرکت در دوره‌ی کارآموزی وکالت معاف شوند یا طول مدت دوره‌ی کارآموزی برای آن‌ها در صورت دارا بودن شرایط به نصف مدت کاهش یابد.
لازم به ذکر است اشخاصی که در آزمون وکالت شرکت می‌کنند و پس از طی دوره‌ی کارآموزی و اختبار بنا به دلایلی کانون وکلا برای آن‌ها پروانه وکالت صادر نمی‌کند، می‌توانند به تصمیمات کانون وکلا در مرجع خاصی اعتراض نمایند که همه‌ی این موضوعات را موردبررسی قرار خواهیم داد.
شرایط عمومی برای شرکت در آزمون وکالت:
طبق ماده ۲ قانون کیفیت اخذ پروانه وکالت دادگستری مصوب ۱۳۷۶، شرایط عمومی برای شرکت در آزمون وکالت عبارت‌اند از:
اعتقاد و التزام عملی به احکام و مبانی دین مقدس اسلام
اعتقاد و تعهد به‌نظام جمهوری اسلامی ایران، ولایت‌فقیه و قانون اساسی
نداشتن پیشینه محکومیت مؤثر کیفری
نداشتن سابقه‌ی عضویت و فعالیت در گروه‌های الحادی و فرق ضاله و معاند با اسلام و گروه‌هایی که مرام‌نامه‌ی آن‌ها مبتنی بر نفی ادیان الهی است
عدم وابستگی به رژیم منحوس پهلوی و تحکیم پایه‌های رژیم طاغوت
عدم عضویت و حمایت از گروه‌های غیرقانونی و معاند
عدم اعتیاد به مواد مخدر و استعمال مشروبات الکلی
شرایط اختصاصی جهت شرکت در آزمون وکالت:
طبق ماده‌ی ۲ قانون کیفیت اخذ پروانه وکالت مصوب ۱۳۷۶ ، شرایط اختصاصی برای شرکت در آزمون وکالت عبارت‌اند از:
متقاضی شغل وکالت باید دارای مدرک کارشناسی در رشته‌ی حقوق یا فقه و مبانی حقوق اسلامی از دانشگاه‌های داخل یا خارج که مورد تائید وزارت علوم بوده یا معادل آن از دروس حوزوی باشد. لازم به ذکر است اولین شرط اختصاصی برای شرکت در آزمون وکالت داشتن مدرک کارشناسی (لیسانس) در رشته حقوق یا فقه و مبانی حقوق اسلامی است؛ بنابراین کسانی که دارای مدرک کارشناسی ارشد (فوق‌لیسانس) یا دکتری حقوق و یا فقه و مبانی حقوق اسلامی باشند ولی مدرک کارشناسی آن‌ها حقوق و یا فقه و حقوق اسلامی نباشد نمی‌توانند در آزمون وکالت شرکت کنند.
دومین شرط اختصاصی برای شرکت در آزمون وکالت در مورد شرایط سنی متقاضی آزمون وکالت است؛ بنابراین سن متقاضیان دریافت پروانه وکالت در استان تهران نباید بیشتر از ۴۰ سال و در سایر نقاط نباید بیشتر از ۵۰ سال باشد.
متقاضی شرکت در آزمون وکالت باید در امتحان ورودی جهت اخذ پروانه کارآموزی وکالت شرکت کند و قبول شود.
آزمون وکالت:
این آزمون هرساله حداقل یک‌بار در سراسر کشور برگزار می‌شود و اینکه هر کانون وکلا سالانه چند وکیل جذب می‌کنند یک امر ثابت و مشخص نیست، بنابراین با توجه به نیاز کانون وکلا در هر منطقه، سالانه به دعوت رئیس کانون وکلا هر منطقه، یک کمیسیون تشکیل می شود و پس از بررسی شرایط، تعداد موردنیاز وکیل را جهت پذیرش در آن سال به کانون وکلا اعلام می‌کنند که کانون بر این مبنا ظرفیت پذیرش سالانه‌ی خود را به اطلاع عموم داوطلبان می‌رساند.
*** کمیسیونی که سالانه در هر منطقه ظرفیت موردپذیرش وکیل را برای آن کانون وکلا تعیین می‌کند، متشکل از مقامات زیر خواهد بود:
رئیس دادگستری استان در حوزه‌ای که کانون وکلا آنجا واقع است.
رئیس شعبه‌ی اول دادگاه انقلاب آن حوزه
رئیس کانون وکلا دادگستری در آن حوزه
زمان ثبت‌نام این آزمون معمولاً در شهریورماه هرسال است که داوطلبان پس از مراجعه به سایت سازمان سنجش ثبت‌نام می‌نمایند و در قسمتی از صفحه‌ی سایت از بین کانون‌های مختلف مشخص می‌کنند که قصد وکالت در کدام کانون وکلا را دارند بر همین مبنا هر متقاضی شرکت در آزمون وکالت می‌بایست برای شرکت در آزمون کتبی در مرکز همان کانون وکلا که در فرم ثبت نام انتخاب کرده است حضور یابد و آزمون بدهد. مثلاً علی اهل بوشهر است ولی در هنگام ثبت‌نام کانون مرکز را برای آزمون انتخاب کرده است درنتیجه باید برای شرکت در آزمون در تاریخ برگزاری آزمون در شهر تهران که کانون مرکز محسوب می‌شود حاضر شود و آزمون بدهد.
دروس امتحانی و ضریب آن‌ها برای آزمون وکالت:
حقوق مدنی با ضریب ۳
آیین دادرسی مدنی با ضریب ۳
حقوق جزای عمومی و حقوق جزای اختصاصی با ضریب ۲
آیین دادرسی کیفری با ضریب ۲
حقوق تجارت با ضریب ۲
اصول فقه با ضریب ۱
کارآموزی وکالت:
پس‌ازآنکه متقاضی شرکت در آزمون وکالت در آزمون شرکت می‌کند و موفق به قبولی در آزمون کتبی می‌شود در مرحله‌ی بعد باید به‌منظور انجام دوره‌ی ۱۸ ماهه‌ی کارآموزی به یک وکیل پایه‌یک دادگستری مراجعه کند و از او بخواهد که آموزش‌های عملی لازم را به او یاد دهد و به‌عبارت‌دیگر به مدت ۱۸ ماه در کنار این وکیل پایه‌یک شاگردی کند تا تجربه‌ی لازم و تسلط لازم را جهت انجام امر وکالت دادگستری به دست آورد.
پس‌ازاین که کانون، وکیل پایه‌یک را که قرار است سرپرستی متقاضی کارآموزی را بر عهده بگیرد تأیید کرد، ابتدا برای اینکه از وجود شرایط عمومی در شخص کارآموز مطمئن شود از دستگاه‌های مختلف استعلام می‌کند؛ مثلاً از قوه‌ی قضاییه می‌خواهد که جواب استعلام سوءپیشینه‌ی کیفری او را بفرستد و از وزارت اطلاعات در مورد او استعلام می‌شود یا از او آزمایش اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی را می‌خواهند که درنهایت پس‌ازآنکه پاسخ استعلامات آمد و معلوم شد متقاضی واجد شرایط عمومی برای شغل وکالت است، پروانه کارآموزی وکالت برای او صادر می‌شود. در این دوره‌ی ۱۸ ماهه کارآموزی وکالت برنامه‌های مختلفی برای بالا بردن سطح حقوقی متقاضی وکالت پیش‌بینی‌شده است که کارآموز باید در کنار انجام امور خود در نزد وکیل سرپرست خود، در این برنامه‌های جانبی نیز حضور و فعالیت داشته باشد که ازجمله این تکالیف قانونی کارآموز در دوره‌ی کارآموزی، حضور در محاکم دادگستری و کارگاه‌های آموزشی و حضور در سخنرانی‌های کمیسیون کارآموزی کانون وکلاست.
در دوره کارآموزی، انجام برخی کارهای وکالتی از طرف وکیل پایه‌ی یک که سرپرستی کارآموز را بر عهده دارد به کارآموز سپرده می‌شود و کارآموز باید طبق نظر وکیل سرپرست آن کارها را انجام دهد، بنابراین درصورتی‌که کارآموز برخلاف نظر وکیل سرپرست کاری انجام دهد که مورد تأیید وکیل سرپرست نباشد این تصمیم باطل است و کارآموز برخلاف نظر وکیل سرپرست و بدون تأیید او حق وکالت ندارد.
اختبار:
پس‌ازاینکه دوره ۱۸ ماهه‌ی کارآموزی با موفقیت به پایان رسید در مرحله‌ی بعد یک امتحان کتبی و شفاهی از کارآموزان گرفته می‌شود که اختبار نام دارد؛ کسانی که بتوانند در آزمون اختبار حداقل معدل نمرات آن‌ها ۱۰ از ۲۰ نمره باشد، در مراسمی، سوگند مخصوص شغل وکالت را یاد می‌کنند و پس از مراسم سوگند عنوان وکیل پایه‌یک دادگستری را به دست می‌آورند.
سؤال- در دوره کارآموزی، کارآموز پرونده‌هایی بر عهده می‌گیرد و به طور عملی تحت عنوان وکیل دادگستری فعالیت می‌کند، آیا کارآموز در دوره‌ی کارآموزی وکیل دادگستری محسوب می‌شود؟
خیر – کارآموز در دوره‌ی کارآموز وکیل دادگستری محسوب نمی‌شود و حق معرفی خود را تحت عنوان وکیل دادگستری نخواهد داشت؛ بنابراین کارآموز چنانچه در این دوره تحت سرپرستی وکیل پایه‌یک، پرونده‌ای را در محاکم قضایی بر عهده بگیرد باید در تمامی مکاتبات، سربرگ و کارت ویزیت خود قید کند که وی کارآموز وکالت است.
سؤال- آیا کارآموز وکالت در دوره‌ی کارآموزی می‌تواند هر پرونده‌ای را در مراجع قضایی بر عهده بگیرد؟
خیر- کارآموز وکالت قبل از اخذ پروانه‌ی وکالت حق ندارد در دعاوی‌ای که مرجع تجدیدنظر آن‌ها دیوان عالی کشور است وکالت اشخاص را بپذیرد.
*** دعاوی‌ای که مرجع تجدیدنظر آن‌ها دیوان عالی کشور است و کارآموز وکالت حق ندارد وکالت این دعاوی را بر عهده بگیرد عبارت‌اند از:
جرائمی که مجازات قانونی آن‌ها اعدام یا رجم (سنگسار) باشد.
جرائمی که مجازات قانونی آن‌ها قطع عضو یا قصاص نفس باشد.
جرائمی که مجازات قانونی آن‌ها بیش از ۱۰ سال باشد.
مصادره‌ی اموال
و در تمامی موارد فوق کارآموز وکالت نمی‌تواند وکالت آن‌ها را بر عهده بگیرد.
لازم به ذکر است طبق مصوبه داخلی کانون وکلا، صلاحیت وکالت کارآموزان در دعاوی مالی تا مبلغ پانصد میلیون ریال خواهد بود.
در پایان مبحث کارآموزی وکالت لازم است این نکته را روشن نماییم که انجام وکالت توسط کارآموز در دادگستری، در صورتی قابل‌قبول و موردپذیرش قرار خواهد گرفت که وکالت کارآموز مورد موافقت وکیل سرپرست او باشد و بنابراین باید این موافقت به‌وسیله‌ی امضا و تأیید وکیل سرپرست بیان‌شده باشد.
شرایط صدور پروانه‌ی وکالت دادگستری بدون شرکت در آزمون کتبی وکالت و بدون طی دوره‌ی کارآموزی و اختبار:
قانون گزار، اشخاصی را که تجربه‌ی لازم را داشتهاند از شرکت در آزمون وکالت و انجام دوره‌ی کارآموزی و اختبار معاف کرده است که این اشخاص طبق (ماده ۸ لایحه قانونی اصلاح کیفیت وکالت دادگستری) عبارت‌اند از:
کسانی که دارای ده سال متوالی یا ۱۵ سال متناوب سابقه خدمات قضایی بوده و لااقل ۵ سال ریاست یا عضویت دادگاه داشته باشد و سلب صلاحیت قضایی از طرف دادگاه عالی انتظامی قضات نشده باشد.
کسانی که دارای مدرک لیسانس بوده و ۵ سال سابقه خدمات قضایی داشته باشند و از آن‌ها سلب صلاحیت قضایی از طرف دادگاه عالی انتظامی قضات، نشده باشد.
نمایندگان مجلس شورای اسلامی که یک دوره‌ی تمام نماینده باشند و لیسانس حقوق داشته باشند.
به اشخاص زیر اجازه وکالت داده نمی‌شود:
اتباع خارجی
قضات و مستخدمین دولتی و شهرداری و مملکتی و بنگاه‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه‌ی آن‌ها متعلق به دولت است، به افراد در حین اشتغال به خدمت، به اقشار استادان دانشکده‌ی حقوق که اشتغال به تدریس دریکی از شعب حقوقی دارند در صورت اجازه‌ی شورای دانشگاه.
محجورین و همچنین کسانی که سن آن‌ها کمتر از ۲۵ سال باشد.
محکومیت به انفصال ابد از خدمات دولتی نیز از عواملی است که شخص نمی‌تواند وکیل شود.
اشخاص مشهود به فساد اخلاقی و تجاهر به استعمال مسکر (شراب) افیون و اعمال منافی عفت.
محکومیت به جنایت به طور مطلق و محکومین به جرائمی که منافی با امانت و عفت و شئون وکالت است، به تشخیص هیئت‌مدیره‌ی کانون وکلای دادگستری و یا آنکه به‌موجب قانون از حقوق اجتماعی منع شده باشد.
اشخاصی که طبق حکم دادگاه از وکالت محروم شده‌اند نیز نمی‌توانند وکیل شوند.
اشخاصی که به اتهام ارتکاب برخی جرائم و جنایات تحت محاکمه قرار دارند نیز نمی‌توانند وکیل دادگستری شوند.
